Selma Botman - Udział kobiet w egipskich radykalnych działaniach politycznych w latach 1939-1952

Selma Botman

Udział kobiet w egipskich radykalnych działaniach politycznych w latach 1939-1952

Esej ten skupia się na roli, jaką odegrały kobiety w radykalnych działaniach politycznych w Egipcie w latach ‘40. oraz na początku lat ‘50. W tym okresie, pełnym politycznego zamieszania, struktura władzy w państwie umożliwiła im zaangażowanie się w działania polityczne oraz opozycyjne. Pod przywództwem Gamala Abd al-Nassera (1952 - 1970) w konsekwencji skonsolidowania wpływów państwowych życie polityczne uległo znaczącej zmianie. Scentralizowany, biurokratyczny rząd zredukował działania kobiet oraz stłamsił niemal wszystkie niezależne działania polityczne.

W latach ‘40., mała grupa feministek zaczęła patrzeć krytycznie na życie kobiet w Egipcie. W odpowiedzi na usankcjonowane prawnie oraz społecznie nierówności, które masowo dotykały kobiet, zaczęły zakładać progresywne grupy kobiece oraz uczestniczyć w zakrojonych na szeroką skalę nacjonalistycznych oraz lewicowych działaniach. W szczególności, lewicowe kobiety rozkwitły jako artystki, działaczki polityczne, a także przewodniczące ruchów studenckich. Pomimo niewielkiej liczby, ich wkład był znaczący. Zademonstrowały, przynajmniej działaczom politycznym o poglądach wolnościowych, że problemy ich płci w Egipcie są rzeczywiste i domagają się uwagi.

Udział kobiet w politycznych zmaganiach w krajach trzeciego świata często bywa pomijany. Esej ten, w dużej mierze bazujący na wywiadach z działaczkami politycznymi, jest próbą zapoznania szerokiej publiczności z historycznym wkładem kobiet w czasach radykalnych niepokojów politycznych w Egipcie.

Tło historyczne

Okres pomiędzy II Wojną Światową a zamachem stanu w 1952 roku był szczególnie ważnym i dynamicznym okresem w nowoczesnej historii Egiptu. Zbiegły się wówczas dwa procesy: rosnący radykalizm społeczny i polityczny oraz miarowy rozkład państwowej kontroli.

Lata ‘40. oraz początek ‘50. były latami relatywnej wolności politycznej, charakteryzującej się rosnącą bojowością ludzi niezadowolonych z niemożności osiągnięcia przez władzę pełnej niepodległości i niezależności od Brytyjczyków oraz wśród zaangażowanych w rozwijanie Egiptu jako mocnego i dobrze prosperującego kraju. Chwilowa słabość władz egipskich spowodowana brakiem spójności państwa oraz nieskutecznością policji politycznej umożliwiła dynamiczny wzrost nastrojów nacjonalistycznych: powstawały nowe ugrupowania polityczne, a żywo rozwijająca się prasa opozycyjna stwarzała przestrzeń dla dyskusji filozoficznych i publikacji dysydenckich ideologii. Pomimo że, zgodnie z konstytucją z 1923 roku, społeczeństwo egipskie miało pół-wolnościowy charakter, to znaczy miało formę zachodniej demokracji, brakowało mu jednakże jej istoty. Wolność słowa, wolność do zgromadzeń oraz wolność prasy były kruchymi prawami nadawanymi lub odbieranymi w zależności od siły oraz spójności rządu. Życie polityczne tamtego okresu naznaczone było osłabionym oraz niedoświadczonym systemem partyjnym reprezentowanym przez polityków, spośród których wielu nie przywiązywało wagi do procedur demokratycznych.

Niestabilność na arenie politycznej nie pozwoliła demokracji parlamentarnej zakorzenić się oraz rozwinąć poza wąski sektor życia politycznego. Wyjątkiem była partia Wafd, która postrzegała siebie i postrzegana była przez innych jako przedstawicielka prawdziwej liberalnej demokracji w Egipcie. W przeciwieństwie do innych znaczących partii, które były sterowane i monopolizowane przez wpływowe jednostki, Wafd liczyć mógł na poparcie całego społeczeństwa. Partie przez większość czasu ignorowały potrzebę społecznych i ekonomicznych reform, sprowadzając wszystko do wspólnego mianownika - żądania niepodległości.

(Z pewnymi wyjątkami) polityką zajmowali się wyłącznie mężczyźni, którzy dzięki pochodzeniu, bogactwu, politycznym koneksjom lub patronatowi wspinali się po szczeblach kariery politycznej. Ponieważ egipskie społeczeństwo było bardzo konserwatywne, kobiety tylko sporadycznie brały udział w sprawach publicznych. Przedstawiciele rónych płci byli od siebie odseparowani zarówno w domenie prywatnej, domowej, jak i w sferze mniej prywatnej, na ulicach. Rodzina była jądrem społeczeństwa i oczekiwano, że będzie źródłem większości decyzji. Małżeństwa w dalszym ciągu były aranżowane, a kobiety uważane za pełnoprawną własność mężczyzny. Mając mały wpływ i posiadając niewielkie doświadczenie związane ze sferą władzy i życiem zawodowym, kobiety nie stanowiły znaczącej siły w sprawach państwowych.

Nierówność, której doświadczały, była zarówno prawnie jak i społecznie usankcjonowana. Pomimo że prawo islamskie zezwalało kobietom na posiadanie własności, prowadzenie biznesu oraz dziedziczenie po ojcu na równych prawach z bratem, w takich sprawach jak rozwód czy rodzina były one zdane na łaskę męża. Nawet w życiu prywatnym kobiety nie mogły liczyć na taki sam szacunek jak mężczyźni; większość kobiet była od nich zależna finansowo oraz im posłuszna, zdarzały się jednak wyjątki.

Wśród inteligencji oraz drobnomieszczaństwa tradycyjne wzorce nie były aż tak silnie zakorzenione. W bardziej kosmopolitycznym świecie lewicowej polityki, czy we francuskich liceach oraz na uniwersytecie, kobiety i mężczyźni mieszali się ze sobą społecznie i akademicko, bariery pękały, a tradycyjne role były kwestionowane. Mimo iż w Egipcie lat ‘40. młode, wyemancypowane i nowoczesne kobiety stanowiły mniejszość, niektórym z nich udawało się zostać liderkami lewicowych czy studenckich ugrupowań. Pomimo społecznego zacofania oraz mocno zakorzenionych tradycyjnych wartości, które przypisuje się religii islamskiej, kobiety miały swój wkład w rozwój nowoczesnego Egiptu – chociaż przez wielu nie został on dostrzeżony.

Kobiecy udział w oddolnych ruchach sięga co najmniej rewolucji 1919. roku, kiedy to wraz z mężczyznami brały udział w protestach przeciwko brytyjskiej okupacji – niektóre z nich, w wyniku swojej działalności politycznej trafiły do więzienia. Grupy „szlachcianek” rozpoczęły rewolucję społeczną w momencie, gdy odrzuciły hidżaby, sprzeciwiły się haremom oraz zaczęły organizować opiekę społeczną. Po I Wojnie Światowej ruch na rzecz emancypacji kobiet organizowany i prowadzony był przez te pochodzące z najbardziej prominentnych egipskich rodzin. Głosiły, że poprawa warunków życiowych kobiet będzie miała pozytywny wpływ na całe społeczeństwo i nie może być ignorowana. Niektóre z kobiet należały do nacjonalistycznej partii Wafd, partycypowały w grupach anty-faszystowskich, które mnożyły się w latach ‘30., w latach ‘40. dołączały zaś do kiełkującego podziemia komunistycznego.

Inge Aflatun, powszechnie znana działaczka polityczna, feministka oraz utalentowana artystka, tak opisała swoje pochodzenie oraz to, jak weszła w świat polityki:

Urodziłam się w Kairze, w rodzinie właścicieli wielkich majątków ziemskich. Edukacja była bardzo ważna, wielu członków mojej rodziny ksztalciło się za granicą... Moja rodzina mówiła po francusku, co było typowe dla burżuazji tamtego okresu... Moje zainteresowanie polityką brało swój początek ze społecznych oraz ekonomicznych warunków tamtego okresu. Byłam zszokowana biedą oraz międzyklasowymi różnicami. Wyczuwałam to instynktownie. Zaczęłam malować, kiedy byłam mała, ale efekty nie były zadowalające... Potem nastąpiło ważne wydarzenie... w 1941 roku, kiedy studiowałam we francuskim liceum. Biedny artysta, trockista... udzielał mi lekcji przez dwa czy trzy lata. Otworzył mnie na świat sztuki, pytając: „Czym jest sztuka? Czym jest życie?”... Moja sztuka rozkwitła w tamtym czasie; odkryłam malowanie... Zaczęłam również zadawać pytania i szukać rozwiązań dla problemów, które uświadamiałam sobie dzięki zajęciom na uczelni oraz przemyśleniom. Niezadowolenie, które odczuwałam, znalazło ujście w moim pierwszym obrazie. Nawet krytycy powiedzieli, że artystka była w stanie buntu, malując go; niektórzy stwierdzili, że ma on źródło we frustracji seksualnej. W liceum poznawałam ludzi, dyskutowałam, odkryłam marksistowskie książki, utrzymywałam kontakty z młodymi egipskimi intelektualistami. Potem zostałam marksistką... Moje wejście w świat polityki oraz moje obrazy były dwiema drogami poszukiwania swojego kraju. Mój arabski nie był najlepszy, tak więc w wieku siedemnastu lat zaczęłam się go uczyć.

Latifa al-Zayat, liderka ruchu studenckiego na uniwersytecie w 1946 (później została również pisarką oraz nowelistką) wspomina:

Urodziłam się w 1924 roku w małym miasteczku Damietta nieopodal Morza Śródziemnego... w rodzinie niższej klasy średniej lub wyższej drobnomieszczańskiej... w 1936 roku przybyłam do Kairu, aby zacząć naukę. Studiować na uniwersytecie zaczęłam w 1942-43, w tym czasie straciłam wiarę w partie rządzące, ponieważ nie potrafiły poradzić sobie z kwestią narodową. Zostałam więc marksistką (lub komunistką) z nacjonalistycznego punktu widzenia. Tym, co pociągało mnie w marksizmie... była etyka... brak dyskryminacji ze względu na religię, rasę, płeć... Byłam zmęczona hipokryzją oraz tchórzostwem klasy [społecznej], do której należałam.

Tym, co ostatecznie popchnęło lewicujące oraz feministycznie myślące kobiety w Egipcie w stronę zwiększenia zainteresowania problemami kobiet oraz ich artykułowania, była II Wojna Światowa oraz jej konsekwencje. W szczególności kładły nacisk na problemy wynikające z uprzedzeń w takich dziedzinach życia, jak praca, zarobki, edukacja i życie rodzinne. Wojna nie tylko stymulowała industrializację i przyśpieszała proletaryzację mas; zamieszała również Egipt w międzynarodową politykę, ujawniając ciągłą dominację brytyjską w Dolinie Nilu. Niedobory żywności oraz nie nadążający za przyrostem ludności rozwój przemysłu spowodowały znaczne pogorszenie warunków życia pospólstwa/gminu. Wojna zaogniła problemy społeczne, czyniąc nierówności jeszcze bardziej rażącymi. Zrodzony w tamtym czasie radykalizm wynikał bezpośrednio z istoty wojny i dezorganizacji.

Wypełniającymi szeregi niezadowolonych byli przede wszystkim drobnomieszczanie, radykalizujący studenci, pracownicy fizyczni oraz kobiety. Korzystali na tym głównie komuniści, muzułmańscy fundamentaliści, demokraci oraz radykalni nacjonaliści. Ugrupowania te prowadziły anty-brytyjskie działania niezależnie od siebie, dając nową energię ruchowi niepodległościowemu; z końcem wojny ich żądania wyklarowały się. Sprzeciwiali się szokującej inflacji, niedoborom żywności, wzrostowi bezrobocia oraz wielkim społecznym, prawnym oraz ekonomicznym nierównościom. Co więcej, ruchy te zaczęły rosnąć w siłę pod względem militarnym, ponieważ tradycyjne siły polityczne w Egipcie zaczęły tracić na znaczeniu oraz poparciu. Król został zdyskredytowany, a najważniejsza nacjonalistyczna partia głównego nurtu Wafd podzielona została przez prawicowe stronnictwo, natomiast pozostałe partie zaangażowane były w personalne konflikty. Negocjacje dotyczące niepodległości od Wielkiej Brytanii wydawały się więc być skazane na niepowodzenie. W tym czasie robotnicy uformowali ruch, który funkcjonował na zasadzie sporów zbiorowych i strajków. Coraz więcej kobiet mówiło o problemach związanych z nierównością płciową. W tym właśnie środowisku zaczęły rozwijać się nielegalne ruchy komunistyczne oraz otwarte działania feministyczne.

Kobiety a ruch komunistyczny

Aktywność egipskiego ruchu komunistycznego w XX wieku podzielić można na dwa etapy. Pierwszym z nich było utworzenie Epipskiej Partii Socjalistycznej/Komunistycznej. Partia ta, składająca się prawie wyłącznie z mężczyzn, miała radykalizujący wpływ na powstające związki zawodowe, lecz ponieważ odmawiała udziału w zakrojonych na szeroką skalę działaniach na rzecz przerwania brytyjskiej okupacji, została odsunięta od polityki głównego nurtu. Po paru latach, zepchnięta do podziemia, zniknęła, pozostawiając po sobie niszę w egipskim marksizmie aż do późnych lat ‘30.

Ruch komunistyczny odżył na początku II Wojny Światowej. Jednak pomimo zaangażowania i energii swoich członków, borykał się z licznymi problemami. Po pierwsze, w latach ‘40. XX wieku nie było partii, która jednoczyłaby ruch; składał się on z osobnych, rywalizujących między sobą grup. Podziały te doprowadziły do wzajemnej wrogości, tym samym osłabiając wpływy marksizmu w kraju. Po drugie, istniała znacząca różnica pomiędzy komunistami a egipskimi masami, ci pierwsi wywodzili się głównie z klasy średniej oraz, zwłaszcza na początku, etnicznej mniejszości egipskich Żydów. Krótko mówiąc, ruch ten był mało liczny, miejski i składający się głównie z intelektualistów, przyciągał do siebie głównie studentów i profesorów. Niektórzy z robotników wykwalifikowanych, działających w związkach zawodowych, również przynależeli do opisanej powyżej organizacji, jednak była to znacząca mniejszość. Wieś została całkowicie zignorowana przez ruch, z racji olbrzymiej różnicy kulturowej i klasowej dzielącej komunistów od biednych mas wiejskich.

Pomimo strukturalnych i organizacyjnych ograniczeń oraz braku doświadczenia, ruch marksistowski był w stanie sporadycznie wpływać na sferę narodową, pracowniczą, feministyczną i studencką. Co więcej, komunizm miał znaczący wpływ ideologiczny na egipskie społeczeństwo; pomógł osłabić wpływy ówczesnego systemu politycznego, tworząc tym samym atmosferę, w której operować mogli skrajnie nacjonalistyczni wojskowi oficerowie, ostatecznie doprowadzając do obalenia rojalistycznego reżimu. Komuniści, dzięki demonstracjom, organizacji oraz publikacji opozycyjnej prasy oraz pamfletów, umożliwili zerwanie z tradycyjną hierarchią społeczną. W istotny sposób przyczynili się też do powstania tradycji myśli opozycyjnej, która od tamtego czasu stała się ważną częścią egipskiego życia politycznego, intelektualnego oraz artystycznego.

Egipski ruch komunistyczny lat ‘40. i wczesnych ‘50. składał się głównie z mężczyzn, jednak kobiety angażujące się weń, były mu na równi oddane i pracowały równie ciężko. Dzieląc zazwyczaj ten sam światopogląd, ci młodzi bojownicy własnymi siłami stworzyli społeczność, w której poznawali przyjaciół oraz współmałżonków, w której uczyli się oraz dzielili doświadczeniem. W tej atmosferze rodziły się plany oraz marzenia o przyszłości.

Kobiety rekrutowane do ruchu komunistycznego kształcono, a następnie przydzielano im zadania zgodnie ze stopniem ich zaangażowania, nie zaś ze względu na płeć. Brały czynny udział w pracach komisji oraz w demonstracjach, w rozdawaniu ulotek przed fabrykami oraz na kampusie uniwersytetu. Jednakże, problemy kobiet ani nie zdominowały komunistycznych działań, ani nie przejęły myśli lewicowej. Przede wszystkim lewica skupiała swoją uwagę na zakończeniu brytyjskiej okupacji Egiptu oraz koncentrowała swoje zasoby na rekrutacji, poza już uświadomionymi intelektualistami, skrajnych działaczy związkowych, których znaczącą większością byli mężczyźni.

Kobiety zorganizowane w podziemnych ugrupowaniach poświęcały się całkowicie, zaangażowanie w nielegalne działania miało wpływ na każdą dziedzinę ich życia: rodzinę, pracę, przyjaźnie oraz aspiracje. Oddanie Partii wymagało czasu, posłuszeństwa, ciężkiej pracy oraz wiązało się z brakiem wsparcia ze strony rodziny. Sugerowało to także kobietom podwójną rolę, którą miały odgrywać - działaczki politycznej oraz feministki. Zmagając się z bliźniaczymi problemami niepodległości narodowej oraz wyzwolenia kobiet, wewnątrz ruchu komunistycznego, niemal wyłącznie własnymi siłami były w stanie wywalczyć społeczne, polityczne i ekonomiczne prawa dla kobiet. Pomimo że w teorii komuniści popierali wyzwolenie kobiet, uważali, że i przekonywali je do zaakceptowania faktu, że najważniejszym wyzwaniem dla egipskiego marksizmu jest walka z brytyjską okupacją. Tak więc lewicowe kobiety kierowały cały swój wysiłek w stronę ogólnego frontu politycznego, gdzie, jak im się wydawało, uzyskany mógł być największy postęp. Rownież ze względu na poważne zacofanie kraju, kobiety były gorzej wykształcone i politycznie daleko w tyle za mężczyznami, przez co tworzenie demokratycznej kobiecej organizacji było niezwykle trudne. Jak zanotowała Latifa al-Zayat:

Myślenie o wyzwoleniu kobiet jest luksusem... gdy widzisz swoich braci, ojców i dzieci stłamszone, wydrwione oraz wykorzystywane przez obcokrajowców a także przez ich rodaków. Dopiero, gdy cywilizacja osiągnie pewien poziom, wtedy problemy kobiet, dzieci i mniejszości staną się naglące. Kobiety najszlachetniej przyczynią się do wyzwolenia społeczeństwa, gdy zaakceptują sprawy wykraczające poza nie oraz ich rodziny... Jedną z podstawowych nauk Marksa jest to, że jednostka nie może być wolna, dopóki całe społeczeństwo nie jest wolne. Kobieca walka o wolność oznacza walkę o wolność całego społeczeństwa.

Kobiety działały na każdym poziomie komunistycznego ruchu, od komitetu centralnego, aż po pojedyncze komórki. Nie oznaczało to jednak, że każdy, a nawet większość mężczyzn przyjmowała koncepcję równości płci. W samym ruchu lewicowym podejmowały wysiłek zwalczania ideologicznej reakcji poprzez dystrybucję materiałów dotyczących roli kobiet w socjalistycznej sprawie, a także w szerszym kontekście społecznym oraz poprzez pisanie w wewnętrznej partyjnej prasie o sprawach i problemach dotyczących wyłącznie kobiet.

Komunistki prawie wszystkie pochodziły z burżuazyjnego lub drobnomieszczańskiego środowiska. Były córkami posiadaczy majątków ziemskich, część z nich nawet córkami wybitnych paszów, jednakże większość z nich wywodziła się z klasy średniej. Ich ojcowie najczęściej zajmowali się biznesem, wolnymi zawodami lub też przedsiębiorstwem rolnym, mogli też być zatrudnieni w prywatnym bądź publicznym sektorze jako „białe kołnierzyki”.

Komunistki swoje korzenie miały w Górnym Egipcie oraz Delcie, w Kairze oraz Aleksandrii. Choć pochodziły zarówno z miasteczek i wiosek, jak i z dużych miast, w większości przypadków ich zaangażowanie w podziemną działalność wiązało się z przyjazdem do Kairu lub Aleksandrii, w celach zarobkowych lub edukacyjnych. Rekrutacja do ruchu odbywała się we francuskich liceach, na uniwersytecie i w klubach politycznych takich, jak The House Of Scientific Research, które były legalną przykrywką dla konspiracyjnych, marksistowskich organizacji. The House Of Scientific Research, który służył jako ważna „szkoła teoretyczna” dla kadr, miał też kobiecą komisję składającą się z od trzydziestu do pięćdziesięciu kobiet. Dyskusje na tematy takie, jak feminizm, ruch narodowy, faszyzm, imperializm oraz społeczna sytuacja w europejskich krajach nie należały do rzadkości.

Większość kobiet, które przyciągał ruch marksistowski nie osiągnęło jeszcze 25. roku życia. Charakteryzowały je młodość i idealistyczne nastawienie, miały czas na to, by myśleć, kwestionować i dyskutować o bieżących sprawach. Lewica oferowała kobietom alternatywę dla partii głównego nurtu, które, jak wiele z nich sądziło, zawiodły Egipt. Marksizm reprezentował fundamentalną krytykę struktury egipskiego społeczeństwa i oferował odpowiedzi na pytania o gospodarcze zacofanie oraz polityczny konserwatyzm.

Kobiety były awansowane i aresztowane w taki sam sposób jak ich męscy towarzysze, choć z mniejszą częstotliwością. Z powodu tradycyjnej natury egipskiego społeczeństwa, gdzie kobiety były głównie żonami i matkami, lewica uważała za ryzykowne wysyłanie ich na pierwszy front komunistycznych działań. Kobiety biorące udział w bojowniczych akcjach feministycznych ukrywały swoje komunistyczne powiązania z obawy przed oficjalnymi represjami. Soraya Adham, aktywna w latach ‘40. wspomina swoje doświadczenia jako profesjonalnej rewolucjonistki:

           

Opuściłam dom w 1948 roku i zmuszona byłam żyć samotnie, co było trudne dla kobiety w tamtych latach. Wynajmowałam pokój w Bulaq w Kairze. Pewnej nocy cała dzielnica Bulaq wypełniła się policją szukającą marksistów oraz islamskich fundamentalistów. Wynajmowałam tu pokój od niedawna. Była druga w nocy, kiedy usłyszałam właścicielkę mieszkania pukającą do moich drzwi; zapytała się, czy policja może wejść rozejrzeć się po pokoju. Odparłam, że za chwilkę, bo muszę się ubrać. Kiedy weszli, ujrzeli samotnie mieszkającą kobietę. Zapytali, jak się nazywam oraz dlaczego nie mieszkam z rodziną. Przedstawiłam się i wytłumaczyłam, że się z nią skłóciłam. Oficer odparł: „Przyjdę tu jutro i zabiorę cię do domu. Pogodzisz się z rodziną, ponieważ dziewczyna z dobrego domu nie może mieszkać sama.” Zgodziłam się. Rano poinformowałam właścicielkę, że wracam do rodziny. Kiedy oficer zdał raport policji politycznej, jego przełożony powiedział, że to właśnie mnie szukają. Kiedy po mnie wrócili, mnie oczywiście już tam nie było.

Później, kiedy została znaleziona, spędziła dwa miesiące w więzieniu; przez następne lata odsiedziała łącznie dziesięć miesięcy. Wiele z jej feministycznych towarzyszek było w ten sam sposób zatrzymywanych i osadzanych w więzieniach na tle politycznym.

W więzieniach kobiety nie były traktowane źle, jednak nie traktowano ich też w żaden specjalny sposób ze względu na płeć. Zgodnie z komunistyczną gazetą al-Malayin (Miliony) administracja więzienna izolowała więźniów politycznych od reszty (co było niezgodne z przepisami), zakazywała posiadania książek oraz materiałów do pisania, przesłuchiwała i przeprowadzała rewizje, niektóre kobiety zmuszała do noszenia więziennych ubrań, zapewniała najgorsze posiłki (składające się z soczewicy oraz fasoli ful z lukrecją) oraz nie zezwalała na odwiedziny członków rodziny.

Podsumowując, pomimo formalnego zainteresowania postępowych mężczyzn ich sprawą, kobiety mogły liczyć na niewiele więcej niż organizacyjną sympatię ze strony komunistycznych ugrupowań; formalna kooperacja występowała w bardzo niewielkim stopniu. Z tego powodu marksistki zmuszone były przenieść swoje działania poza ruch lewicowy. Ich intencją pozostawało podniesienie świadomości politycznej innych postępowych kobiet, które niekoniecznie należały do ugrupowań politycznych.

Radykalne działania feministyczne

Postępowe kobiety za najskuteczniejszą strategię poprawy warunków życia kobiet w społeczeństwie uznały prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę legalnych działań. Co więcej, doszły też do wniosku, że uczestnictwo w ruchu komunistycznym niekoniecznie jest dla nich korzystne. Akcje, które zaplanowały miały dwojaką naturę; dotrzeć miały zarówno do krajowej, jak i międzynarodowej publiczności. W obrębie Egiptu, lewicujące kobiety tworzyły małe feministyczne stowarzyszenia, ograniczające się do kobiet wykonujących zawody z wyższym prestiżem oraz ze środowisk uniwersyteckich – kobiet, którym bliższy był światopogląd zakładający radykalne feministyczne zmiany. Prowadziły również kolumny [w gazetach] poświęcone kobiecym sprawom; partycypowały w legalnych działaniach politycznych i nacjonalistycznych w środowiskach akademickich; podejmowały wysiłki mające na celu podniesienie czysto kobiecych problemów takich, jak równość w miejscu pracy, poprawa warunków w ośrodkach opieki dziennej oraz zwiększenie udziału kobiet w polityce. Na arenie międzynarodowej, poprzez uczestnictwo Egipcjanek w konferencjach uświadamiających o egipskich problemach społecznych i politycznych.

Z powodu zbyt dużej ideologicznej różnicy postępowe kobiety prowadziły działania niezależnie od istniejących już ogranizacji kobiecych. W przeciwieństwie do nich radykalne feministki żądały transformacji obyczajów egipskiego społeczeństwa zamiast ograniczonej emancypacji. W konsekwencji marksistki stworzyły nowe ugrupowania i tak na przełomie 1944/45 roku powstała Liga Kobiet Studentek i Absolwentek Uniwersytetu i Egipskich Instytutów [The League of Women Sutents and Graduates from the University and Egyptian Institutes]. Liga składała się z około pięćdziesięciu kobiet i pomimo, że zbudowana była na sukcesach wcześniejszych działaczek feministycznych, była pierwszą kobiecą organizacją, która przyjęła radykalne poglądy na rolę kobiet w rewolucyjnym społeczeństwie.

Grupa miała za zadanie identyfikować i bronić interesów kobiet. Od początku jej radykalny oraz anty-imperialistyczny charakter był oczywisty. Pamflet opublikowany przez organizację głosił:

. . . Zmagania o powszechną wolność, zmagania o wyzwolenie spod ucisku, głodu i przemocy; nasze zmagania dla nas; . . . zmagania o wolne i godne życie dla Egipcjanek w wolnym kraju; zmagania o demokratyczną wolność dla kobiet w Egipcie - to jest wolność, która nie może być zagwarantowana w cieniu imperializmu oraz cieniu zniewolenia i wyzysku.

W społeczeństwie tak tradycyjnym i konserwatywnym, jak egipskie, były to wyjątkowo radykalne pomysły. Ponieważ znaczna większość Egipcjan i Egipcjanek, albo nie miała okazji myśleć o takich sprawach, bądź po prostu nie była gotowa, aby je zaakceptować, liczba członkiń w Lidze była ograniczona a podejmowane przez nią działania nie do końca jawne. 

W Egipcie idea emancypacji kobiet istniała już wcześniej, jednak w połowie lat '40. zaczęła ona przybierać bardziej konkretny i bardziej kontrowersyjny kształt. Problemy, które podjęła Liga obejmowały sfery społeczną, ekonomiczną oraz polityczną; prawo do głosowania; zobowiązanie państwa do utworzenia żłobków; gwarancję ubezpieczenia społecznego oraz bezpieczeństwa; zapoczątkowanie demokracji.

Liga nigdy nie stała się partią polityczną, ani nie aspirowała, aby się nią stać. Pomimo że część działaczek Ligi była aktywnymi członkiniami komunistycznymi, grupa nie stawiała sobie za cel rekrutacji kobiet z ruchów podziemnych. Liga postrzegała siebie jako zbiorowisko młodych kobiet zainteresowanych problemami ściśle związanymi z płcią, ale także problemami o bardziej ogólnym charakterze, dotyczących całego Egiptu, w szczególności zmaganiami z brytyjskim kolonializmem.

Jednakże, Liga nigdy nie była w stanie rozwinąć swojego potencjału z racji swojego krótkiego istnienia; została zamknięta przez Premiera w lipcu 1946 roku, kiedy rząd, działający w danej chwili z pozycji siły, uderzył w opozycyjne organizacje. Ogółem, zakończono działania dwunastu „wrogich” grup. Interesujące jest to, że władze uznały kobiecą organizację za na tyle niebezpieczną, żeby wydać nakaz zamknięcia.

W okresie działania Ligi, w Paryżu w 1945 roku, odbył się pierwszy, zorganizowany przez Fédération Démocratique Internationale des Femmes, Międzynarodowy Kongres Kobiet [The First World Congress of Women]. Kilka egipskich komunistek zostało wysłanych na Konferencję. Dwoma głównymi tematami spotkania były potępienie faszyzmu i imperializmu oraz zakończenie nierówności między kobietami i mężczyznami. Inge Aflatun tak opisała swoje doświadczenia z Paryża:

Byłam wybrana na przewodniczącą egipskiej delegacji. Byłam bardzo podekscytowana; spotkałam wiele odważnych i znanych kobiet. Sowiecka delegacja, jak pamiętam, przybyła w wojskowych mundurach ze lśniącymi medalami; przyjechała prosto z wojny. Wszystko, co tam widziałyśmy, wywarło na nas wielkie wrażenie. Wygłosiłam bardzo mocne przemówienie, w którym połączyłam ucisk Egipcjanek z brytyjską okupacją i imperializmem. Potępiłam, nie tylko Brytyjczyków, ale również Króla oraz polityków. Przemówienie było bardzo polityczne, wezwałam w nim do wyzwolenia narodu oraz kobiet. Moje pomysły spotkały się z aplauzem.

Natychmiast po przybyciu do Kairu, Inge Aflatun oraz kilka innych działaczek komunistycznych zostało zatrzymanych przez policję i przesłuchiwanych przez trzy godziny. Policja, w jakiś sposób dowiedziawszy się o radykalnych poglądach wyrażanych w Paryżu, zatrzymała tę trójkę, aby zademonstrować wyraźny sprzeciw władzy wobec ich zachowania. Zostały pojmane w celu zastraszenia, jednakże wypuszczone zostały z powodu niewystarczających dowodów. W reakcji na sposób, w jaki została potraktowana, Inge Aflatun wniosła sprawę przeciwko policji politycznej o złe traktowanie. W efekcie, policja represjonowała ją przez kolejne lata.

Po wojnie kobiety nieprzerwanie uczestniczyły w ruchach studenckich oraz nacjonalistycznych. W 1946 roku, podczas nacjonalistycznego protestu, który na moment zachwiał egipskim rządem, kobiety, nie tylko brały w nim udział, niektóre zostawały nawet liderkami. Kiedy komunistka Latifa al-Zayat przemawiała do studentów, udawało się jej zagrzać do walki publiczność, dzięki swojemu dynamizmowi oraz gorliwości. Al-Zayat wybrana została do ogólnouniwersyteckiego komitetu. Wspomina:

To ja kandydowałam a nie mężczyzna, ponieważ miałam większe szanse na wygraną. Miałam urok, umiałam radzić sobie ze studentami, rozmawiać z nimi, przekonać ich i wygrać… Ja, kobieta, zostałam wybrana przez masy studenckie na studencką minister [as a student secretary], w czasach, w których kobiety stanowiły około 5% studentów.

Kobiety nie mogły jednak liczyć na pełną akceptację w środowisku uniwersyteckim. Al.-Zayat pisze:

Walczyłam z grupami muzułmańskich fundamentalistów, które próbowały mnie zniesławić – nazywali mnie prostytutką oraz używali innych obraźliwych określeń. Pamiętam, że wróciłam do domu i płakałam. Powiedziałam sobie jednak: „To jest publiczne stanowisko, nie ostatni raz ktoś mnie zniesławia.” Zmieniło mnie to w purytankę. Naprawdę, mówili … komunistki są niemoralne… komunistki stały się purytankami, aby zachować swój wizerunek, w szczególności te, które pracowały blisko mas.

Na potwierdzenie prześladowania, na które narażone były politycznie aktywne kobiety ze strony bardziej tradycyjnych sił, inna bojowniczka, Soraya Adham dodaje:

Wszystkie [lewicowe] dziewczyny chodziły otoczone przez [męskich] towarzyszy oraz przyjaciół tak, żeby nie mogli dopaść nas muzułmańscy fundamentaliści… w 1948 roku zostałam przez nich pobita w trakcie udziału w akcji politycznej.

Prowokacje nie odstraszyły kobiet od udziału w polityce. Kiedy w Egipcie zaczął działać Pokojowy Ruch [the Peace Movement], który w 1950 roku przyciągnął wiele działaczek, jedną z liderek była Inge Aflatun. W październiku 1951 roku utworzono również Women's Committee for Popular Resistance (popierany głównie przez kobiety postępowe), aby wspierać nacjonalistyczną walkę, która wybuchła w strefie Kanału Sueskiego. Celem grupy była pomoc ruchowi oporu w walce z brytyjską okupacją, zarówno materialna, jak i moralna. Kobiety nie mogły walczyć, odwiedzały jednak miejsca działań i zdawały raporty o warunkach jakie zastały. Inge Aflatun:

Kobieca delegacja, w sekrecie udała się do Strefy na jeden dzień. Była podzielona na dwie części – jedną dla brytyjskich sił okupacyjnych i drugą dla ludzi. Powiedziałyśmy Brytyjczykom, że przybyłyśmy odwiedzić rannych w szpitalu i dać im prezenty. Nie znając nikogo wcześniej, wybrałyśmy się do popular quarter, na ulicach spotkałyśmy robotników i przedstawiłyśmy im swoje pomysły na utworzenie ruchu oporu. Zabierali nas do domów wielu kobiet i rozmawiałyśmy. Kiedy wróciłyśmy do Kairu, odbyła się konferencja prasowa … Ludzie nie zdawali sobie sprawy ze słabego stanu odzieży tamtejszych ludzi, o niedoborach w kurtkach. Nagłośniłyśmy sytuację i nasze działania okazały się sukcesem.

Podczas konferencji prasowej, kobieca delegacja ujawniła trudne warunki, w jakich znajdowali się fidayin, wojownicy o wolność, potępiła kolonializm oraz zażądała, aby zasady Karty Narodów Zjednoczonych dotyczące suwerenności narodu weszły w życie. Działania komitetu odniosły sukces, udało mu się zwrócić uwagę całego narodu na Kanał Sueski, nie tylko w 1951, ale również w 1956 roku, w proteście przeciwko trójstronnej (Brytyjskiej, Francuskiej, Izraelskiej) agresji przeciwko Egiptowi.

Projekty inicjowane przez kobiety w latach '40. oraz '50. charakteryzowały się krótkim trwaniem, częściowo z powodu braku wsparcia mas, lecz również okazjonalnych nacisków rządowych. Jednakże, kobiety odnosiły sukcesy w zwracaniu uwagi ludzi świadomych politycznie na kobiece problemy poprzez agitację, organizowanie się oraz dziennikarstwo. Zademonstrowały, przynajmniej innym intelektualistom, że problemy Egipcjanek są prawdziwe i wymagają zwiększonej uwagi. Ich celem było podniesienie kobiecych problemów do rangi respektowanego ruchu politycznego – jednocześnie zwracając uwagę na szersze spektrum problemów, w szczególności dotyczących wyzwolenia Egiptu.

Konkluzja

Pomimo że działania Egipcjanek w latach '40. znajdowały się na marginesie politycznych aktywności, nie były „ukryte przed historią”. Kobiety były aktywne i kreatywne, a tym, co umożliwiło im bojowość, była struktura władzy państwa. Okresy podatności oraz niewydolności państwa pozwoliły kobietom zaangażować się w działania polityczne oraz popularyzowanie poglądów stojących w opozycji do tych reprezentowanych przez główny nurt. Gdy rząd był słaby, różnorodność była tolerowana a nawet wspierana. Jednak, gdy władza państwowa stała się silna i skonsolidowana, życie polityczne oraz artystyczne zostało poddane zmianom. Od wczesnych lat '50., a w szczególności w trakcie panowania Gamala Abd al-Nassera (1952 – 70), dominowała filozofia scentralizowanej biurokracji. W kosekwencji, państwo stało się silne, a kobiece bojowniczki musiały ustąpić. Nie tylko one, prawie cała niezależna aktywność polityczna została stłamszona, a różnorodność - tak popularna w  latach '40. - zniknęła. Komunizm oraz ważny zawierający się w nim kobiecy głos został ujarzmiony, a czasami nawet wchłonięty. Pod rządami Nassera ruch komunistyczny stał się jeszcze bardziej podzielony na tych, którzy popierali i uważali Nassera za postępowego oraz tych, którzy nie zgadzali się na otwarcie anty-demokratyczne i represyjne środki. Niezależne działania feministyczne, tak inspirujące w dekadzie poprzedzającej zamach stanu Nassera, raptownie zakończyły się wraz z przybyciem rządu wojskowego. Dopiero w ciągu ostatnich paru lat egipski ruch feministyczny zaczął z powrotem odżywać. Ciągle jeszcze w fazie embrionalnej, zmaga się z problemami organizacyjnymi oraz z tym, jak zdobyć zwolenników w kraju, w którym znaczna część populacji żyje poniżej minimum egzystencji.

Tłumaczenie: Jakuszek

Korekta: Miśka

Źródło: Khamsin ‘86